Yaddaş, uşağın inkişafı və təhsili üçün əsas rol oynayır. Bu, uşağın yeni məlumatları yadda saxlamasına, məktəb proqramını və sosiallaşmanı uğurla mənimsəmək üçün lazım olan bilik və bacarıqları toplamasına kömək edir. Lakin bəzən valideynlər uşaqlarında yaddaş problemləri ilə üzləşir, bu da narahatlıq və uşağın yaddaşını necə yaxşılaşdırmaq və bu vəziyyətdə nə etmək lazım olduğu suallarını doğurur. Bu məqalədə uşaq yaddaşının işləmə xüsusiyyətləri, pisləşmə səbəbləri və düzəliş metodlarına baxacağıq.
Uşaq yaddaşının işləmə xüsusiyyətləri
Uşaq yaddaşı yetkin yaddaşdan bir sıra xüsusiyyətlərə görə fərqlənir:
- Sürətli yadda saxlama və unutma. Uşaqlar yeni məlumatları sürətli yadda saxlayır, lakin həmçinin tez unudurlar. Bu, beyinin yüksək plastikliyi ilə əlaqədardır.
- Emosional yaddaş. Uşaqlar güclü emosiyalarla bağlı hadisələri və məlumatları daha yaxşı yadda saxlayır.
- Assosiativ yadda saxlama. Uşaqların yaddaşı tez-tez assosiasiyalara əsaslanır, ona görə də onlar konkret obyektlər, insanlar və ya hadisələrlə bağlı məlumatları daha asan yadda saxlayırlar.
- Görsəl yaddaş. Uşaqlar tez-tez məlumatları vizual şəkildə yadda saxlayırlar, bu zaman şəkillər, rənglər və formaları istifadə edirlər.
Uşaqda niyə yaddaş zəifdir?
Uşaqlarda zəif yaddaşın bir çox səbəbləri ola bilər:
- Yuxu çatışmazlığı. Yuxu, məlumatların yadda saxlanılması və möhkəmləndirilməsi prosesində vacib rol oynayır. Yuxu çatışmazlığı yaddaşa mənfi təsir göstərə bilər.
- Stress və narahatlıq. Emosional təcrübələr uşağın diqqətini cəmləşdirməsinə və məlumatları yadda saxlamasına mane ola bilər.
- Yalnış qidalanma. Vitamin və minerallar kimi qida maddələrinin çatışmazlığı beyin funksiyalarını pisləşdirə bilər.
- Sağlamlıq problemləri. Anemiya, hipotireoz və ya nevroloji pozuntular kimi bəzi xəstəliklər yaddaşa təsir edə bilər.
- Stimulun olmaması. Təhsil və yeni bilgilərə marağın az olması uşağın məlumatları yadda saxlamaq motivasiyasını azalda bilər.
Uşaqlarda zəif yaddaşın əlamətləri
Uşaqlarda zəif yaddaşın əlamətləri müxtəlif ola bilər:
- Yaxın zamanlarda baş vermiş hadisələri və ya məlumatları unutma. Uşaq nə baş verdiyini və ya nə öyrəndiyini xatırlaya bilmir.
- Tapşırıqları yerinə yetirməkdə çətinliklər. Uşaq təlimatlara əməl etməyi unudur və ya ardıcıllıqda hərəkət etmək qabiliyyətindən məhrumdur.
- Təhsil problemləri. Uşaq məktəbdə çətinlik çəkir, məktəb materiallarını yadda saxlaya bilmir.
- Konsentrasiyanın olmaması. Uşaq asanlıqla yayınıb və tapşırıqlara konsentrasiya edə bilmir.
Uşaqda zəif yaddaş – nə etməli?
Əgər uşaqda yaddaş zəifdirsə, kompleks yanaşma vacibdir:
- Düzgün gündəlik rejim təmin edin. Mütəmadi və kifayət qədər yuxu, fəaliyyət və istirahət dövrlərinin əvəzlənməsi yaddaşı yaxşılaşdırmağa kömək edəcək.
- Əlverişli təhsil mühiti yaradın. Uşağın dərslər üçün səssiz və rahat bir yeri olduğundan əmin olun ki, orada diqqətini cəmləşdirə bilsin.
- Qidalanmaya diqqət yetirin. Uşağın qida rasionuna vitamin və minerallarla zəngin məhsullar, məsələn, meyvələr, tərəvəzlər, qoz-fındıq və balıq daxil edin.
- Assosiativ yaddaş metodlarından istifadə edin. Uşağa yeni məlumatları artıq bilinənlərlə əlaqələndirməyə və ya parlaq təsvirlər yaratmağa kömək edin.
- İnkişaf edici oyunlar oynayın. Diqqət və yaddaş üzrə oyunlar, məsələn, puzzlelar, məntiq oyunları və kart oyunları uşağın yaddaşını yaxşılaşdırmağa kömək edəcək.
Uşaqlar üçün yaddaş məşqləri – metodika nümunələri
Uşaqların yaddaşını məşq etmək üçün bir çox metodikalar mövcuddur:
- Assosiativ oyunlar. Uşaqla sözləri və ya şəkilləri əlaqələndirməyi tələb edən oyunlar oynayın. Məsələn, ondan şəkillərin ardıcıllığını yadda saxlamağı və sonra təkrar etməyi xahiş edin.
- Oxumaq və nəql etmək. Birlikdə kitab oxuyun və uşaqdan oxuduğunu nəql etməsini istəyin. Bu, verbal yaddaşı və məlumat qavrayış qabiliyyətini yaxşılaşdırmağa kömək edir.
- Mnemonik texnikalar. Mürəkkəb məlumatları yadda saxlamaq üçün riyaziyyatlar, akronimlər və digər mnemonik üsullardan istifadə edin.
- Fiziki aktivlik. Mütəmadi fiziki məşqlər qan dövranını yaxşılaşdırır və beyin fəaliyyətini stimullaşdırır.
- Təhsil tətbiqləri və proqramları. Yaddaş məşqləri üçün müasir texnologiyalardan, məsələn, mobil tətbiqlər və kompüter proqramlarından istifadə edin.
Həkimə nə zaman müraciət etmək lazımdır?
Əgər yaddaşı yaxşılaşdırmaq üçün yuxarıda sadalanan bütün metodlardan istifadə etdikdən sonra müsbət dəyişiklikləri görmürsünüzsə, həkimə müraciət etmək lazımdır:
- Pediatriya həkimi. Həkim uşağın ümumi müayinəsini aparacaq və lazım gələrsə, əlavə tədqiqatlar üçün yönləndirə bilər.
- Nevroloq. Bu mütəxəssis yaddaşın zəif olmasının mümkün nevroloji səbəblərini müəyyən etməyə kömək edəcək.
- Psixoloq və ya neyropsixoloq. Bu mütəxəssislər diaqnostika apararaq kognitiv funksiyaların korreksiyası üçün metodlar təklif edə bilərlər.
Nəticələr
Uşaq yaddaşı onun inkişafı və təhsili üçün vacib bir aspektdir. Əgər uşaqda yaddaş problemi varsa, kompleks yanaşma vacibdir: düzgün gündəlik rejimi təmin etmək, balanslaşdırılmış qidalanma, əlverişli təhsil mühiti yaratmaq və müxtəlif yaddaş məşqləri metodikalarından istifadə etmək. Lazım gələrsə, diaqnostika və müalicə üçün mütəxəssislərə müraciət edin. Unutmayın ki, uşaq yaddaşı inkişaf edir və bu problemlərə vaxtında diqqət yetirmək uşağınızın təhsil və həyat vəzifələri ilə uğurla başa çıxmasına kömək edəcək.